Nominowani i kandydaci w I. edycji (2021)
Nominowani w I. edycji Nagrody Heisiga zostali:
Prof. dr hab. Jan Potempa – mikrobiologia, biochemia, nauki medyczne. Nominacja w uznaniu za odkrycie biochemicznych mechanizmów związku bakteryjnych chorób przyzębia z reakcjami autoimmunologicznymi, co otworzyło nowe perspektywy walki z chorobą Alzheimera.
Więcej informacji
Jan Potempa jest mikrobiologiem i biochemikiem. Zajmuje się badaniem czynników wirulencji bakterii jamy ustnej. W 2011 r. otrzymał Nagrodę Fundacji na rzecz Nauki Polskiej za scharakteryzowanie nowej rodziny proteaz bakteryjnych, nazwanej gingipainami, oraz wykazanie ich roli w rozwoju chorób przyzębia. Dzięki niemu obecnie wiadomo, że za patologiczne zmiany w przyzębiu odpowiedzialna jest stosunkowo niewielka grupa bakterii w płytce nazębnej, które wydzielają enzymatyczne czynniki wirulencji umożliwiające kolonizację i proliferację w organizmie gospodarza. Wyniki tych badań pozwoliły zrozumieć molekularne mechanizmy patogenności tych bakterii i zaproponować nowe metody profilaktyki i leczenia. Rewolucyjny charakter miało odkrycie związku bakterii chorób przyzębia ze schorzeniami autoimmunologicznymi i możliwość przekraczania bariery krew-mózg przez czynniki wirulencji bakterii płytki nazębnej. Prace Jana Potempy mają przełomowe znaczenie dla medycyny, co dobitnie potwierdziły spektakularne wyniki badań, prowadzonych w ostatnich dziesięciu latach. Ich kulminacją było ogłoszenie w 2019 roku, na łamach Science Advances, pracy „mającej znamiona zaskakującego odkrycia naukowego” (prof. Maciej Żylicz, recenzent kandydatury), potwierdzającej związek bakteryjnych gingipain ze zmianami patologicznymi zachodzącymi w mózgu osób cierpiących na chorobę Alzheimera oraz możliwość zahamowania ich aktywności poprzez odpowiednio zaprojektowane inhibitory proteaz. Zdaniem prof. Żylicza: ,,to odkrycie w przyszłości może doprowadzić do opracowania nowej metody blokowania (lub opóźniania) pojawiania się w mózgu człowieka zmian patologicznych związanych z chorobą Alzheimera”. Dzięki tym odkryciom badania Jana Potempy – pierwotnie poświęcone białkowym, głównie proteolitycznym, czynnikom sprzyjającym chorobom przyzębia – zyskały fundamentalne znaczenie dla zrozumienia patogenezy i opracowania metod leczenia chorób neurodegeneracyjnych, reumatoidalnego zapalenia stawów i zachłystowego zapalenia płuc.
Prof. dr hab. Jan Potempa jest kierownikiem Zakładu Mikrobiologii na Wydziale Biochemii, Biofizyki i Biotechnologii UJ oraz profesorem University of Louisville (USA), prowadzi badania we współpracy z ośrodkami badawczymi oraz firmami biotechnologicznymi i farmaceutycznymi w Europie i Stanach Zjednoczonych.
Recenzent kandydatury: prof. dr hab. Maciej Żylicz, doktor honoris causa Uniwersytetu Wrocławskiego, członek rzeczywisty PAN, członek korespondent PAU, Prezes Fundacji na rzecz Nauki Polskiej.
Rozmowa
Jakie są Pana fascynacje naukowe i zawodowe marzenia?
Z wykształcenia jestem biochemikiem, który zakochał się w bakteriach. Kiedy ponad 30 lat temu przygotowywałem po raz pierwszy wykłady z mikrobiologii ogólnej dla studentów biotechnologii, z ogromnym zainteresowaniem przestudiowałem podręcznik Brock Biology of Microorganisms i niewidzialny gołym okiem świat mikrobów zafascynował mnie. Aktualizując swoje wykłady z roku na rok śledziłem niewiarygodnie szybkie postępy w zrozumieniu, w jaki sposób ten niewidzialny świat wpływa na funkcjonowanie całego ekosystemu kuli ziemskiej. Zwykłym zjadaczom chleba bakterie kojarzą się zwykle z chorobami zakaźnymi, ale bez bakterii życie na Ziemi by nie istniało. Teraz już wiemy, że bakterie, dla których nasze ciało jest „domem”, wywierają piętno na niemalże każdym aspekcie funkcjonowania naszego organizmu. Studiowanie życia bakterii na poziomie molekularnym to niekończąca się przygoda pełna zadziwiających niespodzianek, bo mikroorganizmy przystosowały się do życia niemalże w każdych warunkach istniejących na Ziemi. Niestety, nie można studiować wszystkich bakterii na raz i w większości przypadków ślepy los wybiera za nas. Dzięki kontaktom z dentystami, którzy otworzyli moje oczy na pasjonujący świat bakterii żyjących w jamie ustnej, moje zainteresowania skoncentrowały się na bakteriach odpowiedzialnych za zapalenie ozębnej, w tym przede wszystkim Porphyromonas gingivalis. (…)
W badaniach przedklinicznych na modelu mysim paradontozy pokazaliśmy, że P. gingivalis lub przynajmniej DNA i toksyny tej bakterii przedostają się do mózgu zwierząt i wywołują tam zmiany neurodegeneracyjne, podobne do tych obserwowanych w chorobie Alzheimera. Można temu zapobiec, traktując myszy związkami blokującymi aktywność gingipain. Obecnie moim największym marzeniem jest to, żeby te wyniki zostały potwierdzone w badaniach klinicznych prowadzonych przez amerykańską firmę CORTEXYME (GAIN and PEAK Trials). W badaniach, które są w toku, testowana jest zdolność inhibitora gingipian COR388 (Atuzaginstat) w zapobieganiu postępom choroby Alzheimer i choroby Parkinsona. Pozytywny wynik tych badań jednoznacznie potwierdzi udział bakterii w patogenezie chorób neurodegeneracyjnych i otworzy drogę do skutecznego zapobiegania tych obecnie nieuleczalnych chorób.
Drugie moje marzenie jest bardziej osobiste. Wychowałem wielu młodych, zdolnych naukowców i mam nadzieje, że będą z sukcesem kontynuować moją pasję, jaką jest prowadzenie badań naukowych jako życiowe hobby, które dostarczy im satysfakcję i poczucie spełnienia.
Czy Pana badania mają zastosowanie w życiu codziennym człowieka?
Z dzieciństwa pamiętam powiedzenie, że na starość traci się włosy i zęby. W tym drugim przypadku powodem utraty zębów jest nieleczone zapalenie ozębnej, które jest nadal lekceważoną chorobą. Ponieważ choroba postępuje wolno i praktycznie bezboleśnie, to dopiero kiedy zęby zaczną się ruszać w dziąsłach pacjenci dowiadują się, że cierpią na zaawansowaną paradontozę. Zwykle jest już wtedy za późno na skuteczne leczenie. Niestety, utrata zębów to nie koniec, bo paradontoza sprzyja, lub może nawet jest przyczyną rozwoju wielu zagrażających życiu chorób. Dbając o uzębienie zapobiegamy więc innym schorzeniom i dlatego spacyfikowanie patogenności P. gingivalis, bakterii odpowiedzialnej za paradontozę, swoistymi związkami w paście do zębów czy w płynie do płukania ust może nie tylko zapobiegać zapaleniu ozębnej, ale również innym chorobom. W tym kontekście wyniki moich badań nad toksynami P. gingivalis otworzyły duże możliwości zastosowania związków blokujących ich uwalnianie i działanie w leczeniu i profilaktyce. Najlepszym przykładem jest inhibitor gingipain (COR388), który jest obecnie testowany w badaniach klinicznych 3-ciej fazy w zapobieganiu paradontozie i postępowi choroby Alzheimera.
Co uważa Pan za największe wyzwanie nauki na następne 10 lat?
W tym miejscu jednym tchem mógłbym wymienić całą litanię wyzwań, które stoją przed współczesną nauką, od globalnego ocieplenia do zapobiegnia wymierania gatunków organizmów zamieszkujących ziemię. Już w tej chwili zagłada grozi na przykład rafom koralowym. Jak wszystko będzie tak postępować, to pozostaną po nas tylko bakterie i ewolucja życia na Ziemi zacznie się od początku. (…)
Za największe wyzwanie uważam powstrzymanie chorób zakaźnych, zarówno bakteryjnych jak i wirusowych. Według szacunków ekspertów WHO, w 2020 r. choroby zakaźne, takie jak HIV, gruźlica, wirusowe zapalenie wątroby, malaria, choroby tropikalne i przenoszone drogą płciową uśmierciły około 4 mln ludzi na całym świecie, w większości tych żyjących w biedzie. Do tego doszła jeszcze pandemia wywołana koronawirusem SARS-CoV-2, w której do tej pory zmarło już ponad 4,6 miliona osób i codziennie przybywa kolejne 10 tys. ofiar pandemii. Pomimo skutecznej szczepionki, nie widać końca pandemii Covid-19. (…). Do tego prognozuje się, że kolejny wariant wirusa SARS-CoV-2 uodporni się szczepionkę. Jeśli jednak w końcu uporamy się z Covid-19, to w niedługiej przyszłości możemy liczyć na to, że czekają nas kolejne pandemie.
Kolejnym wyzwaniem jest narastająca odporność bakterii na antybiotyki. Pesymiści twierdzą, że grozi nam powrót do czasów sprzed wprowadzenia antybiotyków do powszechnego leczenia bakteryjnych chorób infekcyjnych. Z tego powodu istotne jest ograniczenie profilaktycznego podawania antybiotyków w leczeniu chorób wirusowych oraz w hodowli zwierząt.
Wielki problem stanowi też starzenie się społeczeństwa oraz choroby cywilizacyjne, w tym choroby układu krążenia i otyłość. Żyjemy dłużej, ale za to płacimy cenę, którą jest wzrastająca liczba osób chorych na cukrzycę lub/i demencję, a zwłaszcza chorobę Alzheimera. Jak na razie nie ma skutecznych leków na demencję i otyłość. Dlatego odkrycia naukowe, które wskazują, że określone bakterie lub niewłaściwa jelitowa flora bakteryjna są odpowiedzialne za chorobę Alzheimera i otyłość, zasługują na wielką uwagę. Jesteśmy już w stanie manipulować florą bakteryjną przez podawanie prebiotyków, więc może to jest droga do zapobiegania tym chorobom?
Prof. dr hab. Dariusz Chruściński – nauki fizyczne, fizyka matematyczna. Nominacja w uznaniu za fundamentalne prace dotyczące matematycznego opisu informacji kwantowej.
Więcej informacji
Dariusz Chruściński jest wybitnym specjalistą fizyki matematycznej. Jego zainteresowania badawcze skoncentrowane są na dynamice układów otwartych (z niemarkowowską historią ewolucji, z tzw. stochastycznymi skokami kwantowymi) i kwantowej teorii informacji. Jego największym osiągnięciem są m.in. matematyczne badania splątania, w tym wprowadzenie nowych kryteriów splątania opartych na tensorze korelacji oraz koncepcji lustrzanych świadków splątania. Prof. Chruściński rozwinął teorię układów otwartych uwzględniającą niemarkowskie efekty pamięci, wprowadzając koncepcję stopnia niemarkowowskości opartego na pojęciu k-podzielnych odwzorowań.
Splątanie kwantowe ma fundamentalne znaczenie dla funkcjonowania komputerów kwantowych, które w przyszłości mogą umożliwić prowadzenie skomplikowanych obliczeń na niespotykaną skalę w niezwykle krótkim czasie. Dariusz Chruściński jest światowym liderem w tej tematyce – autorem szeregu fundamentalnych prac, które (jak pisze prof. Ryszard Horodecki, recenzent kandydatury) rozwiązują w sposób „nowatorski i matematycznie elegancki” zagadnienia detekcji splątania, jak również klasyczne problemy teorii operatorów.
Prof. dr hab. Dariusz Chruściński kieruje Katedrą Fizyki Matematycznej Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, współpracuje z wieloma wiodącymi ośrodkami naukowymi w dziedzinie kwantowej teorii informacji i układów otwartych.
Recenzent kandydatury: prof. dr hab. inż. Ryszard Horodecki, członek rzeczywisty PAN, Międzynarodowe Centrum Teorii Technologii Kwantowych, Uniwersytet Gdański.
Rozmowa
Jakie są Pana fascynacje naukowe i zawodowe marzenia?
Generalnie zajmuję się fizyką teoretyczną i matematyczną, a w szczególności mechaniką kwantową. Teoria ta zajmuje się opisem mikroświata, tzn. świata bardzo małych obiektów (małych w porównaniu z obiektami, z którymi mamy do czynienia w życiu codziennym), np. atomów, elektronów czy też innych cząstek elementarnych. (…). Z grupą współpracowników zajmujemy się kwantowymi układami otwartymi. Problem, który nas interesuje, to odpowiedź na pytanie jak otoczenie wpływa na własności układu (…).
W naszych badaniach istotną rolę odgrywa matematyczna reprezentacja obiektów fizycznych. Fizyka kwantowa wymaga użycia zupełnie nowego aparatu matematycznego. Formalizm, który stosujemy do opisu obiektów w skali makro, przestaje być użyteczny w opisie mikroświata. W życiu codziennym przypisujemy obiektom położenie i prędkość. W mikroświecie jest to niemożliwe z powodu fundamentalnego prawa fizyki kwantowej, jakim jest zasada nieoznaczoności Heisenberga. Formalizm matematyczny używany w fizyce kwantowej jest niezwykle elegancki i równocześnie bardzo abstrakcyjny. Formalizm ten pozwala jednak na opis, który jest fantastycznie zgodny z wynikami eksperymentów! (…)
Inny aspekt naszych badań wiąże się z bardzo modnym pojęciem, jakim jest kwantowe splątanie. To po prostu pewien szczególny rodzaj korelacji, który pozwala na istnienie takich niezwykłych zjawisk jak np. słynny kot Schrödingera. Otóż korelacje tego typu są nieodłączną częścią układów otwartych, które w czasie ewolucji zostają „splątane” z otoczeniem. W dużym stopniu własności samego układu zależą od tego, jak silne jest owo splątanie. Zagadnienia te mają również bardzo ciekawy aspekt matematyczny. Jest to zatem kolejna ilustracja głębokiego związku między fizyką i matematyką.
Fascynuje mnie ten niezwykły związek matematyki i fizyki. W naszych badaniach intensywnie używamy teorii, która w matematyce pojawiła się w połowie lat 50. XX w. Szybko się okazało, że pojęcia, które teoria ta wprowadza, doskonale „pasują” do reprezentowania własności realnych układów fizycznych. Co więcej, użycie tej „nowej” matematyki prowadzi do niezwykle eleganckiego sformułowania teorii fizycznej. Formuły, które dostajemy są po prostu bardzo estetyczne. Jest to zresztą jedno z kryteriów naszych badań. Czy wynik przeprowadzonej analizy jest dostatecznie elegancki? Jeśli jest super skomplikowany i zagmatwany, to może nasze założenia nie są poprawne lub cała analiza jest błędna.
Marzenia? Realizować ciekawe projekty z fajnymi współpracownikami i najlepiej w ciekawych miejscach. Niestety pandemia w znaczny sposób ograniczyła nasze kontakty.
Czy Pana badania mają zastosowanie w życiu codziennym człowieka?
Badania, które obecnie prowadzimy mogą mieć potencjalne zastosowania w nowoczesnych technologiach kwantowych, tzn. technologiach, które w istotny sposób wykorzystują prawa fizyki kwantowej. Przykładem jest kwantowa kryptografia. Od wielu lat trwają intensywne prace nad stworzeniem kwantowego komputera. Zasadniczym problemem technologii kwantowych jest właśnie destrukcyjny wpływ otoczenia na układ kwantowy. Teoria może pokazać, jak można taki wpływ ograniczyć, lub zamiast z nim walczyć, jak można go wykorzystać. Ale nawet gdyby nie prowadziło to do dających się przewidzieć zastosowań, to i tak warto te badania prowadzić. Prędzej czy później mogą okazać się ważne i być może również przydatne. Co więcej, często prowadzą do zaskakujących powiązań z innymi ważnymi problemami.
Co uważa Pan za największe wyzwanie nauki na następne 10 lat?
Nie czuję się kompetentny, aby wypowiadać się o wyzwaniach całej nauki. W fizyce takie wyzwanie to na przykład stworzenie kwantowej teorii grawitacji. Co prawda nie dysponujemy obecnie wynikami eksperymentów, których wyjaśnienie wymagałoby kwantowej teorii grawitacji. Natomiast nie jest jasne, dlaczego grawitacja wymyka się z dobrze znanego schematu, który znakomicie sprawdził się w przypadku innych oddziaływań. Wyzwaniem jest na pewno ciemna energia i ciemna materia, które według ostatnich danych obserwacyjnych są głównymi składnikami obserwowanego Wszechświata!
Prof. dr hab. Lechosław Latos-Grażyński – nauki chemiczne, chemia organiczna. Nominacja w uznaniu za odkrycie nowych klas związków chemicznych opartych na strukturze modyfikowanej porfiryny.
Więcej informacji
Działalność badawcza Lechosława Latos-Grażyńskiego jednoznacznie kojarzy się z chemią porfiryn, ich izomerów, a także analogów o skurczonym i rozszerzonym pierścieniu makrocyklicznym. Badania te dotyczą najbardziej fundamentalnych aspektów chemii organicznej i bionieorganicznej takich jak aromatyczność czy struktura elektronowa związków koordynacyjnych. Na podkreślenie zasługują osiągnięcia dotyczące kontroli właściwości aromatycznych przez zmianę topologii molekuły z uwzględnieniem topologii wstęgi Mobiusa oraz badania nad metalocenoporfirynoidami, które wykazują zdolność makrocyklicznej n-delokalizacji poprzez wbudowany fragment metalcenu. Pionierskie badania nad „odwróconą” porfiryną zaowocowały wygenerowaniem nowej klasy makrocykli nazywanych karbaporfirynoidami, które łączą cechy strukturalne porfiryn oraz karbocykli. Układy takie umożliwiają obserwację oddziaływań metal-węgiel w otoczeniu koordynacyjnym zbliżonym do porfirynowego, a niekiedy stymulują bardzo nietypową reaktywność. Badania prowadzone przez Latos-Grażyńskiego posiadają również duży potencjał aplikacyjny wykorzystywany już dzisiaj w terapii fotodynamicznej.
Przedmiotem intensywnych badań są również materiały funkcjonalne na bazie modyfikowanych porfiryn, które mogą odegrać ważną rolę w katalizie, biologii i medycynie. Publikacje Latos-Grażyńskiego należą do kanonu światowej literatury naukowej i zostały uhonorowane licznymi prestiżowymi wyróżnieniami. W roku 2014 otrzymał on m.in. Medal im. Jędrzeja Śniadeckiego Polskiego Towarzystwa Chemicznego za wybitne osiągnięcia w dziedzinie chemii. Prof. Daniel Gryko, rekomendując kandydaturę, stwierdził: ,,Profesor Latos Grażyński jest jednym z nielicznych polskich chemików organików, którzy osiągnęli rzeczywistą wysoką pozycję na arenie międzynarodowej”.
Prof. dr hab. Lechosław Latos-Grażyński, członek rzeczywisty Polskiej Akademii Nauk, kierownik Zakładu Chemii Organicznej na Wydziale Chemii Uniwersytetu Wrocławskiego, kieruje Zespołem Badawczym Chemii Porfiryn i Metaloporfiryn, współpracuje z najlepszymi ośrodkami na świecie zajmującymi się zaawansowaną syntezą organiczną.
Recenzent kandydatury: prof. dr hab. Daniel Gryko, dyrektor Instytutu Chemii Organicznej Polskiej Akademii Nauk w Warszawie.
Rozmowa
Jakie są Pana fascynacje naukowe i zawodowe marzenia?
Moje fascynacje naukowe to chemia porfiryny i karbaporfiryn oraz jądrowy rezonans magnetyczny układów paramagnetycznych.
Marzenia naukowe w chemii… Moim zdaniem, raczej trudno o marzenia w chemii – w sumie to nauka ścisła. Jednym mogę się jednak podzielić. Sądzę jednak, że jest ono w swojej wymowie bardzo hermetyczne. Przez około 10 lat badałem stany aktywne peroksydaz (enzymów hemowych). Fundamentalnymi dla ich działania formami są dwa reaktywne stany, z racji koloru nazywane związkami zielonym i czerwonym (ferryloporfiryny). Są one istotne w procesach transferu atomu tlenu. Marzenie moje, ale zapewne i innych badaczy, to synteza takich form jako typowych, stabilnych reagentów, które będą powszechnie dostępne, tak w badaniach podstawowych, jak i obszarach praktycznych zastosowań. A w dużym, ale precyzyjnym jak na marzenia przystało skrócie, sprowadza się to do stwierdzenia – 100 g ferryloporfiryny na półce w moim laboratorium.
Czy Pana badania mają zastosowanie w życiu codziennym człowieka?
W zasadzie tak. Podstawowym celem moich prowadzonych we Wrocławiu badań było zbudowanie nowej generacji modułów molekularnych działających katalitycznie lub wykazujących funkcje sensorów czy też przełączników molekularnych. Platforma molekularna pochodnych metaloorganicznych, zbudowanych przez „właściwe” kombinacje jonów metali i odpowiednio strukturalnie i elektronowo dostrojone karbaporfirynoidy, utworzyła swoiste laboratorium makrocykliczne. Zastosowane zostało ono konsekwentnie do eksploracji innowacyjnej chemii w szczególnych „molekularnych naczyniach reakcyjnych”, wymodelowanych w otoczeniu porfirynoidowym.
Eksplorowane podejście otworzyło drogę do badań dotyczących fundamentalnych problemów naukowych związanych z mechanizmami procesów metaloorganicznych. Uwzględnione zostały czynniki elektronowe konformacyjne i mechanistyczne, które zdeterminowały aspekty funkcjonalności oryginalnej klasy metaloporfirynoidów.
W dłuższej perspektywie oczekiwać należy potencjalnego wpływu rezultatów badań w tak różnorodnych polach, jak poszukiwanie nowych leków, kataliza inspirowana procesami biochemicznymi, czy też utylizacja paliw jądrowych.
Jednakże moje zasadnicze spojrzenie na tak postawione pytanie oddaje cytat z wypowiedzi Marii Curie “must be done for itself, for the beauty of science and then there always the chance that a scientific discovery may become like radium, a benefit.”
Co uważa Pan za największe wyzwanie nauki na następne 10 lat?
Nie znam racjonalnej odpowiedzi na tak postawione pytanie. Zgodnie z moim doświadczeniem o rozwoju nauki decyduje tak racjonalne planowanie, jak i „szczęśliwy traf naukowy” (serependity), których kombinacja jest absolutnie konieczna do kreowania nowych nieprzewidywalnych dróg eksploracji, które prowadzą do ekscytujących odkryć. Analizując literaturę naukową, jak i odnosząc się do własnego doświadczenia, muszę przyznać, że „szczęśliwy traf” odgrywa istotną i – ze swojej natury nieprzewidywalną – rolę w rozwoju nauki, czyniąc prorokowanie czy twarde definiowanie autentycznych wyzwań w nauce raczej ryzykownym zajęciem.
Lista kandydatów:
Prof. dr hab. Dariusz Chruściński (Uniwersytet Mikołaja Kopernika)
Fizyk. Kierownik Katedry Fizyki Matematycznej, autor ponad 170 publikacji, współpracownik wielu wiodących ośrodków naukowych w dziedzinie kwantowych układów otwartych.
Prof. dr hab. Marcin Drąg (Politechnika Wrocławska)
Chemik. Opracował nowatorską technologię HyCoSuL która znalazła zastosowanie m.in. w opracowaniu nowych leków czy szybkich testów diagnostycznych. Jego zespół aktywnie włączył się w walkę z COVID 19 – jako pierwszy na świecie określił preferencje katalityczne enzymu SARS-CoV-2, kluczowego dla inwazji wirusa, a wyniki badań opublikował niekomercyjnie, w wolnym dostępie.
Prof. dr hab. Jacek Jassem (Gdański Uniwersytet Medyczny)
Kierownik Katedry i Kliniki Onkologii i Radioterapii GUM. Wiodącymi obszarami działalności naukowej kandydata są badania translacyjne i kliniczne w nowotworach złośliwych, szczególnie w raku płuca, raku piersi i raku jelita grubego, a także biologiczne aspekty przerzutów do mózgu u chorych na raka piersi. Jeden z najczęściej cytowanych w świecie lekarzy polskich.
Dr hab. Marta Kolanowska, prof. UŁ (Uniwersytet Łódzki)
Biolog. Bada różnorodność biologiczną najsłabiej zbadanych regionów świata. Odkryła 370 nieznanych nauce gatunków orchidei. Brała udział w ponad 20 ekspedycjach tropikalnych. W 2020 r. uhonorowana nagrodą im. Otto Wichterle za działalność badawczą i ochronę cennych przyrodniczo ekosystemów tropikalnych.
Prof. dr hab. Cyryl Lechosław Latos-Grażyński (Uniwersytet Wrocławski)
Chemik. Zasadniczy aspekt jego badań to konstrukcja porfiryn i metaloporfiryn o strukturze molekularnej i elektronowej. Badania jego zespołu doprowadziły do odkrycia wyjątkowego izomeru porfiryny, noszącego obecnie nazwę karbaporfiryny.
Dr hab. Krzysztof Lejcuś, prof. UP (Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu)
Doktor habilitowany nauk rolniczych w dyscyplinie ochrona i kształtowanie środowiska. Kierował projektem, który stworzył geokompozyt sorbujący wodę – przestrzenną konstrukcję, która zatrzymuje wodę w glebie. Opracowany przez zespół prof. Lejcusia geokompozyt został opatentowany w Polsce i 14 krajach EU.
Prof. dr hab. inż. Mieczysław Łapkowski (Politechnika Śląska)
Chemik. Prekursor badań nad właściwościami polimerów przewodzących i ich właściwości optycznych. Jego prace pozwoliły m.in. przybliżyć powszechne zastosowanie organicznych diod luminescencyjnych. Opracował metodę sterowanego podawania leków antyrakowych unieruchomionych na matrycy polimeru, co znacznie zmniejsza skutki uboczne.
Dr hab. Michał Michałowski (Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu)
Astronom. Obserwacje błysku gamma i związanego z nim kokonu rozgrzanej materii, prowadzone przez jego zespół m.in. przy pomocy teleskopu Romana Baranowskiego, pozwalają zrozumieć dynamikę powstawania i umierania galaktyk, a także obliczać ich wiek i przybliżają nas do pełniejszego zrozumienia ewolucji Wszechświata.
Prof. dr hab. Maciej Paszyński (Akademia Górniczo-Hutnicza)
Informatyk. Prekursor analizy izogeometrycznej. Odkrył tani sposób przeprowadzania poważnych symulacji komputerowych na zwykłym laptopie. Jego metody znalazły zastosowanie m.in. w symulacjach komputerowych wzrostu guzów nowotworowych, wpływu wydobycia ropy naftowej na środowisko czy propagacji patogenów COVID-19 podczas kaszlu.
Prof. dr hab. Katarzyna Pernal (Politechnika Łódzka)
Jej zainteresowania naukowe skupiają się wokół chemii kwantowej i obliczeniowej. Jest autorką nowatorskich badań w dziedzinie teorii struktury elektronowej, w których rozwija nowe podejścia teoretyczne i algorytmy obliczeniowe. Za wybitny wkład do teorii funkcjonowania macierzy gęstości została odznaczona Medalem International Academy of Quantum Molecular Science.
Prof. dr hab. Jan Potempa (Uniwersytet Jagielloński)
Kierownik Zakładu Mikrobiologii na Wydziale Biochemii, Biofizyki i Biotechnologii UJ. Zajmuje się m.in. bakteriami odpowiedzialnymi za zapalenia przyzębia, a do jego osiągnięć należy m.in. przełomowe odkrycie znaczenia paradontozy w rozwoju chorób systemowych ,w tym m.in. zapalenia stawów, zachłystowego zapalenia płuc choroby Alzheimera.
Prof. dr hab. inż. Andrzej Jacek Tejchman-Konarzewski (Politechnika Gdańska)
Kierownik Katedry Budownictwa i Inżynierii Materiałowej Politechniki Gdańskiej. Do jego wybitnych osiągnięć należą wyniki zaawansowanego modelowania uszkodzeń w skali mezoskopowej w materiałach inżynierskich w oparciu o metodę elementów dyskretnych i o metodę elementów skończonych – wykorzystane główne do opisu uszkodzeń w gruntach, betonie, żelbecie i skałach.
